Persoonlijkheidsmodel: Big Five

Maak kennis met jezelf

Het Big Five persoonlijkheidsmodel bestaat uit 5 persoonlijkheidseigenschappen, dimensies, die bij iedereen aanwezig zijn en over de hele wereld voorkomen. Ieder mens begeeft zich ten aanzien van een dimensie ergens op een schaal tussen de uitersten en komt soms zelfs in de buurt van de uitersten.

Betrouwbaarheid: Het model is wetenschappelijk getest en geverifieerd over de hele wereld, het is betrouwbaar. Het wordt wereldwijd toegepast bij allerlei onderzoeken waarbij men het gedrag van mensen wil begrijpen op basis van de persoonlijkheid. Met name in de personeelspsychologie en in de klinische psychologie.

Wat kan je ermee: Het geeft je een handige manier om jezelf en anderen te begrijpen. Kennis van de persoonlijkheidspsychologie geeft je handvatten om verschillen tussen mensen te begrijpen. Met name verschillen die voortkomen uit de persoonlijkheid, de kern van je zijn. Voorkeuren, interesses en drijfveren hebben allemaal te maken met je persoonlijkheid.

De wijze waarop iemand zich in het leven gedraagt gaat veel verder dan alleen de persoonlijkheid. Daar komt ook opvoeding, cultuur, omgeving en ervaringen bij kijken. Dat is weer een heel ander verhaal.

Hokjes bestaan niet: Iedere dimensie bestaat uit 6 facetten met ieder 2 uitersten waardoor je op 5 x 6 x 2 = 60 combinaties van persoonlijkheden uit zou komen. Maar, het gaat over een schaalverdeling. Stel dat je ieder facet zou verdelen van 1 t/m 10 dan kom je uit op 5 x 6 x 10 = 300 combinaties van persoonlijkheden. In werkelijkheid is het aantal nog veel hoger omdat er vele nuance verschillen zijn tussen mensen.

Een combinatie van de Big Five persoonlijkheidseigenschappen, de onderliggende facetten, je opvoeding, de cultuur waarin je bent opgegroeid en je persoonlijke ervaringen bevatten uiteindelijk jouw persoonlijkheid. Onmogelijk om in een hokje in te delen dus.

Terminologie: De terminologie die voor de persoonlijkheidseigenschappen die gebruikt wordt is zoals die door de bedenkers van het Big Five persoonlijkheidsmodel wordt omschreven. Om verwarring te voorkomen is het handig om goed te begrijpen wat er met de naam van een eigenschap wordt bedoeld. Het is geen kwestie van ‘dit is wat het betekent’ maar van ‘dit is wat we ermee bedoelen te zeggen’.

Goed of fout? Er is geen sprake van goed of fout, wanneer je uitkomt op een uiterste van een schaal, dan geeft dit alleen aan hoe je bent ten aanzien van de betreffende eigenschap. Niet meer en niet minder. Dat is handig om te weten en vooral ook handig om te weten dat anderen anders kunnen zijn.

Disclaimer: Staar je niet blind op de termen. Maak je niet druk over de uitersten. Alle eigenschappen hebben voor en nadelen in het leven. Wees vooral jezelf, accepteer jezelf en maak gebruik van het goede (de talenten) van jouw eigenschappen.

Big Five dimensies en facetten

Het Big Five model bestaat uit 5 dimensies/factoren met ieder 6 facetten:

• Extraversie: Temperamentfactor met het accent op emotionele aspecten van eigenschappen. Facetten: Hartelijkheid, Sociabiliteit, Dominantie, Energie, Avonturisme, Vrolijkheid.
  
  
• Consciëntieusheid: Karakterfactor met het accent op morele aspecten van eigenschappen. Facetten: Doelmatigheid, Ordelijkheid, Betrouwbaarheid, Ambitie, Zelfdiscipline, Bedachtzaamheid.
  
  
• Intellectuele autonomie: Intelligentie, openheid, gericht op nieuwe dingen. Facetten: Fantasie, Esthetiek, Gevoelens, Verandering, Ideeën, Waarden.
  
  
• Altruïsme: Karakterfactor met het accent op morele aspecten van eigenschappen. Facetten: Vertrouwen, Oprechtheid, Zorgzaamheid, Inschikkelijkheid, Bescheidenheid, Medeleven.
  
  
• Neurotiscisme: Temperamentfactor met het accent op emotionele aspecten van eigenschappen. Facetten: Angst, Ergernis, Depressie, Schaamte, Impulsiviteit, Kwetsbaarheid.

Big Five versus VitaeBox

In de volgende beschrijving van de verschillende dimensies wordt een vertaling gemaakt van de Big Five dimensies naar de VitaeBox.

De VitaeBox is een hulpmiddel om verschillende gebieden in je leven te analyseren. De VitaeBox bestaat uit 6 leefgebieden die in je leven om aandacht vragen. Des te bewuster je met deze leefgebieden omgaat des te meer je het leven kan leiden dat bij je past.

Big Five: Extraversie / VitaeBox: Temperament

Temperamentfactor met het accent op emotionele aspecten van eigenschappen.
Facetten: Hartelijkheid, Sociabiliteit, Dominantie, Energie, Avonturisme, Vrolijkheid.

Extraversie gaat over temperament dat bestaat uit de uitersten: 

• Introvert: Gericht op de binnenwereld. Gereserveerd, onafhankelijk, rustig, graag alleen.
• Extravert: Gericht op de buitenwereld. Amicaal. Assertief. Spraakzaam. Actief. Energiek.

Facet Hartelijkheid: Hartelijkheid in de omgang bevordert het tot stand komen van emotionele band tussen mensen, door de warmte en genegenheid die wordt getoond.

• Introvert: Meer gereserveerd, op een afstand en formeel in hun manier van doen.
  Het 'kat uit de boom kijk' type.
• Extravert: Extraverte mensen zijn amicaal en maken gemakkelijk contact met anderen mensen.

Facet: Sociabiliteit: De voorkeur in het gezelschap van anderen te verkeren.

• Introvert: Zoeken minder gauw gezelschap.
  Vermijden het soms actief en prefereren om alleen te zijn of 1 op 1 contact op te zoeken.
• Extravert: Zoeken gezelschap en houden van de drukte en activiteit van grote groepen mensen. Ze worden gestimuleerd door gezelschap. Veel contacten met anderen zijn de motor voor hun activiteiten.

Facet: Dominantie: Mate waarin iemand op de voorgrond treedt en voor zichzelf opkomt.

• Introvert: Blijven liever op de achtergrond en laten anderen het woord doen.
• Extravert: Dominant, krachtig en overheersend. Ze spreken zonder aarzeling en krijgen vaak de leiding in groepen. In gesprekken of bijeenkomsten zijn ze veel aan het woord.

Facet: Energie: Hoogte van het energie en activiteitsniveau.

• Introvert: Kalmer en minder gedreven en ze houden van een meer ontspannen levensstijl.
  Hebben tijd nodig om tot iets te komen.
• Extravert: Hoog tempo en krachtige bewegingen: ze hebben steeds de behoefte om bezig te zijn en stralen een gevoel van energie uit. Energieke mensen leiden een druk, vol en vaak gehaast leven waar vaart in zit.

Facet: Avonturisme: Behoefte aan avontuur en uitdagingen.

• Introvert: Weinig behoefte aan sensaties en houden van een rustig en vredig leven, dat sommigen saai zouden vinden.
• Extravert: Hang naar opwinding, stimulering en actie. Ze houden van heldere kleuren, lawaaiige omgevingen en prikkelende sensaties.

Facet: Vrolijkheid: Mate waarin iemand zijn vrolijkheid laat zien en uitstraalt.

• Introvert: Minder vrolijk en uitbundig in hun gedrag en ervaringen.
  Wat niet verward moet worden met ongelukkig zijn.
• Extravert: Ze lachen veel en gemakkelijk, gedragen zich opgewekt en optimistisch.

Noot: Bovenstaande beschrijvingen gaan uit van de uitersten. Veel mensen begeven zich ergens op een schaal tussen de uitersten. De dimensie beschrijft hoe iemand in de basis is, niet hoe iemand zich altijd gedraagt. Daar kan soms een groot verschil tussen zitten. Het is onmogelijk om een ander of jezelf te beschrijven als alleen maar het ene uiterste of het andere uiterste. Naast deze dimensie bepalen de overige dimensies hoe je je als mens gedraagt. 

Big Five: Consciëntieusheid / VitaeBox: Zorgvuldigheid

Karakterfactor met het accent op morele aspecten van eigenschappen.
Facetten: Doelmatigheid, Ordelijkheid, Betrouwbaarheid, Ambitie, Zelfdiscipline, Bedachtzaamheid.

Consciëntieusheid gaat over de mate waarin iemand zich georganiseerd en doelgericht gedraagt.

De term conscientieusheid verwijst direct naar het geweten als sturende en toetsende instantie voor het eigen gedrag. Het kan ook slaan op het doen wat moet: een proactief proces van het plannen, organiseren en uitvoeren van taken die iemand op zich heeft genomen. Met de uitersten: 

• Gemakkelijk: Minder streng en precies in het toepassen ervan. Werken aan het bereiken van doelen op een meer ontspannen manier en nemen het voor lief dat dingen soms mislukken, en dat sommige doelen niet bereikbaar blijken. Meer flexibele houding en kunnen beter tegen chaos.
• IJverig: Ambitieus, betrouwbaar en gewetensvol. Doelgericht en goed georganiseerd. Ziet het leven als taken die moeten worden vervuld. Sterke wil en  vastbesloten.

Facet Doelmatigheid: Verwijst naar de ervaring van mensen dat zij bekwaam, verstandig en effectief zijn inzake de opgaven die het leven hen stelt.

• Gemakkelijk: Missen het gevoel om tegen het leven opgewassen te zijn.
• IJverig: Voelen zich uitstekend tegen het leven opgewassen.

Facet Ordelijkheid: De mate waarin mensen in staat zijn om orde en structuur aan te brengen en te houden.

• Gemakkelijk: Slordig en onsystematisch en slagen er nauwelijks in hun taken, afspraken, plannen en bezittingen goed te organiseren.
• IJverig: Precies, ordelijk en systematisch en organiseren hun zaken goed en planmatig.

Facet Betrouwbaarheid: Meet de mate waarin iemand zich in het gedrag strikt houdt aan ethische principes en normen.

• Gemakkelijk: Gaan met zulke zaken wat gemakkelijk of zelfs nonchalant om.
• IJverig: Betrouwbaar, komen hun beloften en afspraken na en handelen naar de plichten die hun geweten aan hen oplegt. Ze zijn gewetensvol.

Facet Ambitie: Ambitie is de wil om te presteren (prestatiedrang).

• Gemakkelijk: Hebben geen behoefte aan presteren en succes, ze zijn moeilijk tot prestaties te motiveren en weinig ambitieus.
• IJverig: Werken hard om hun doelen te bereiken. Ze zijn ijverig en doelgericht.

Facet Zelfdiscipline: Zelfdiscipline is het vermogen eenmaal begonnen taken door te zetten en af te maken ondanks eventuele verveling en afleidingen.

• Gemakkelijk: Beginnen eerder met uitstellen, zijn gauwer ontmoedigd en geven het eerder op.
• IJverig: Hebben het vermogen zichzelf te motiveren om het karwei af te maken.

Facet Bedachtzaamheid: Het facet bedachtzaamheid slaat op de neiging tot zorgvuldig nadenken, gevolgen anticiperen en afwegen alvorens te handelen.

• Gemakkelijk: Haastig en spontaan in beslissingen en gedrag en spreken of handelen vaak voordat ze de gevolgen doordacht hebben.
• IJverig: Zijn voorzichtig en gaan weloverwogen te werk.

Noot: Bovenstaande beschrijvingen gaan uit van de uitersten. Veel mensen begeven zich ergens op een schaal tussen de uitersten. De dimensie beschrijft hoe iemand in de basis is, niet hoe iemand zich altijd gedraagt. Daar kan soms een groot verschil tussen zitten. Het is onmogelijk om een ander of jezelf te beschrijven als alleen maar het ene uiterste of het andere uiterste. Naast deze dimensie bepalen de overige dimensies hoe je je als mens gedraagt. 

Big Five: Intellectuele autonomie / VitaeBox: Openheid

Intelligentie, openheid, gericht op nieuwe dingen
Facetten: Fantasie, Esthetiek, Gevoelens, Verandering, Ideeën, Waarden.

Intellectuele autonomie gaat over het gericht zijn op bestaande regels of openstaan voor andere mogelijkheden. De dimensie bestaat uit de uitersten: 

• Volgzaam: Neigen naar conventioneel gedrag en conservatieve opvattingen. Verkiezen het vertrouwde boven het nieuwe, zijn praktisch en down-to-earth, en houden zich het liefst bezig met de feiten van het hier en nu.
• Autonoom: Nieuwsgierig en fantasievol, zowel ten aanzien van de innerlijke wereld als van de buitenwereld. Ervaringswereld is doorgaans rijk en gevarieerd. Conformeren zich niet bij voorbaat aan de beschikbare regels, schema's, gewoonten en uitgangspunten.

Facet Fantasie: De mate waarin fantasie en verbeelding een rol speelt in iemands dagelijkse leven.

• Volgzaam: Houden zich het liefst bezig met de feiten van het hier en nu.
• Autonoom: Hebben een actieve en levendige fantasie. Dagdromen is een manier om een interessant innerlijk leven te creeëren. Ze ontwikkelen hun fantasieën en werken die uit en voelen dat als een verrijking en creatieve noodzaak in hun leven

Facet Esthetiek: Gevoeligheid en interesse voor kunst en schoonheid. Leidt vaak tot het ontwikkelen van een bredere kennis van en waardering voor kunst dan gemiddeld.

• Volgzaam: Relatief ongevoelig voor kunst en schoonheid en zijn daarin weinig geïnteresseerd.
• Autonoom: Hebben een innerlijke waardering voor kunst en schoonheid, poezie, muziek en beeldende kunst. Ze hebben niet perse een artistiek talent of goede smaak.

Facet Gevoelens: Openheid voor gevoelens houdt ontvankelijkheid in voor de eigen innerlijke gevoelens. De houding ten opzichte van emoties is positief, emotie wordt als een belangrijk deel van het leven gezien.

• Volgzaam: Hebben weinig aandacht voor hun eigen gevoelens, leven er grotendeels aan voorbij en vinden ze niet heel belangrijk.
• Autonoom: Ervaren een breed en genuanceerd scala aan emotionele ervaringen en voelen geluk en ongeluk sterker dan anderen.

Facet Verandering: Openheid voor verandering, voor variatie, voor nieuwe ervaringen. Die openheid is niet alleen passief.

• Volgzaam: Geven de voorkeur voor het bekende en vertrouwde, aan routine in plaats van aan verandering en variatie.
• Autonoom: Nieuwsgierigheid in naar alles wat nieuw en anders is voor de persoon, een hang naar variatie en afwisseling. De bereidheid allerlei activiteiten uit te proberen, nieuwe plaatsen te bezoeken, onbekend voedsel te eten.

Facet Ideeën: Interesse in intellectuele bezigheden als zodanig, ook in het openstaan voor nieuwe, onconventionele ideeën en de bereidheid die te overwegen.

• Volgzaam: Hebben een beperkte interesse, ze concentreren hun talent op een smal en afgeperkt gebied.
• Autonoom: Hebben zowel plezier in filosofische gesprekken als in ingewikkelde puzzels.

Facet Waarden: Openheid voor waarden houdt in dat men bereid is sociale, politieke en religieuze waarden tegen het licht te houden en te heroverwegen.

• Volgzaam: Neigen ertoe autoriteit te accepteren, zij houden vaste waarden en tradities in ere, en zijn in die zin conservatief.
• Autonoom: Kenmerken zich eerder door twijfel en een kritische, zoekende houding dan door zekerheden en vaste overtuigingen.

Noot: Bovenstaande beschrijvingen gaan uit van de uitersten. Veel mensen begeven zich ergens op een schaal tussen de uitersten. De dimensie beschrijft hoe iemand in de basis is, niet hoe iemand zich altijd gedraagt. Daar kan soms een groot verschil tussen zitten. Het is onmogelijk om een ander of jezelf te beschrijven als alleen maar het ene uiterste of het andere uiterste. Naast deze dimensie bepalen de overige dimensies hoe je je als mens gedraagt. 

Big Five: Altruïsme / VitaeBox: Vriendelijkheid

Karakterfactor met het accent op morele aspecten van eigenschappen.
Facetten: Vertrouwen, Oprechtheid, Zorgzaamheid, Inschikkelijkheid, Bescheidenheid, Medeleven.

Altruïsme gaat over het gericht zijn op (het welzijn) van jezelf of van anderen en bestaat uit de uitersten: 

• Gericht op jezelf: Eerder competitief dan coöperatief. Gaan meer uit van hun eigen belang. De niet-altruïst is geïnteresseerd in macht en is harder in zijn sociale opvattingen en oordelen over anderen.
• Gericht op de ander: Hulpvaardig, bescheiden, vriendelijk en geneigd tot samenwerken; ze verplaatsen zich in de ander en bezien situaties (mede) vanuit het doel van de ander. De altruïst is van nature begaan met het welzijn van anderen en neigt naar mildere oordelen over anderen.

Facet Vertrouwen: Vertrouwen kan worden gezien als de neiging om van andere mensen als vanzelfsprekend aan te nemen dat ze van goede wil zijn.

• Gericht op jezelf: Sceptische instelling en zijn meer geneigd anderen bij voorbaat als onbetrouwbaar of gevaarlijk te zien.
• Gericht op de ander: Geneigd te geloven dat anderen eerlijk zijn en met de beste bedoelingen handelen.

Facet Oprechtheid: De mate waarin mensen oprecht zijn in hun uitingen.

• Gericht op jezelf: Bereid anderen eventueel te manipuleren met vleierij, trucs en kleine of halve waarheden.  Ook meer bereid zijn de waarheid of je ware gevoelens te verhullen, maar dat wil nog niet zeggen dat steeds van een oneerlijke, manipulatieve persoon sprake is.
• Gericht op de ander: Oprechte mensen zijn eerlijk, oprecht, direct en ongekunsteld in hun uitingen. Ze zijn niet berekenend in hun sociale gedrag.

Facet Zorgzaamheid: De mate waarin mensen voor andere mensen willen zorgen.

• Gericht op jezelf: Kunnen egocentrisch zijn en vermijden het vaak betrokken te raken bij andermans problemen.
• Gericht op de ander: Onbaatzuchtig, hulpvaardig en zorgzaam voor anderen. Ze tonen een actieve bereidheid anderen te helpen en voor anderen te zorgen waar dat nodig is.

Facet Inschikkelijkheid: De wijze waarop mensen omgaan met voorziene of optredende interpersoonlijke conflicten.

• Gericht op jezelf: Kunnen competitief en agressief reageren. Houden hun boosheid niet in, maar uiten die gemakkelijk.
• Gericht op de ander: Geneigd tot toegeven, vermijden ruzie en bedwingen hun boosheid. Zachtaardig en mild, en schikken zich naar de ander als het erop aankomt.

Facet Bescheidenheid: Het wel of niet bescheiden zijn ten aanzien van anderen.

• Gericht op jezelf: Vinden zichzelf beter dan anderen en worden al gauw arrogant gezien door anderen.
• Gericht op de ander: Bescheiden en blijven graag op de achtergrond, dat zegt echter niks over hun zelfvertrouwen en zelfwaardering, die stevig en positief kunnen zijn.

Facet Medeleven: Gaat over een houding van sympathie en bezorgdheid voor het lot van andere mensen.

• Gericht op jezelf: Nemen een nuchter-zakelijke houding in, tegenover menselijke problemen en zijn minder snel geroerd door een beroep op hun medeleven. Ze zien zichzelf liever als realisten, die hun beslissingen op rationele gronden nemen.
• Gericht op de ander: Worden bewogen door het leed en de behoeften van anderen, zijn mild in hun oordeel over anderen en geneigd de menselijke kant te benadrukken in allerlei maatschappelijke vraagstukken.

Noot: Bovenstaande beschrijvingen gaan uit van de uitersten. Veel mensen begeven zich ergens op een schaal tussen de uitersten. De dimensie beschrijft hoe iemand in de basis is, niet hoe iemand zich altijd gedraagt. Daar kan soms een groot verschil tussen zitten. Het is onmogelijk om een ander of jezelf te beschrijven als alleen maar het ene uiterste of het andere uiterste. Naast deze dimensie bepalen de overige dimensies hoe je je als mens gedraagt. 

Big Five: Neuroticisme / VitaeBox: Emoties

Temperamentfactor met het accent op emotionele aspecten van eigenschappen.
Facetten: Angst, Ergernis, Depressie, Schaamte, Impulsiviteit, Kwetsbaarheid.

Neuroticisme gaat over de mate waarin mensen emoties ervaren en zich onbewust laten leiden door deze emoties. De dimensie bestaat uit de uitersten: 

• Zorgeloos: Emotioneel minder gevoelig. Maken zich niet snel zorgen en zijn moeilijk uit het lood te slaan. Tevreden met zichzelf, ontspannen en weinig emotioneel. Ze hebben gewoonlijk een gelijkmatig humeur en benaderen stresssituaties rustig en zonder gespannen opwinding.
• Gevoelig: Emotioneel gevoelig. Sterk geneigd angst te ervaren. Maken zich meer zorgen, zijn onzekerder en nerveus. Sneller boos, ongerust of uitgelaten. Ze kunnen negatieve gevoelens als angst, woede, frustratie, somberheid, schaamte en schuld ervaren.

Facet Angst: De mate waarin mensen angst voelen.

• Zorgeloos: Onbezorgd, zorgeloos, koelbloedig.
• Gevoelig: Ongerust, gauw bang en zorgelijk, nerveus, gespannen en schrikachtig.

Facet Ergernis: De neiging tot het ervaren van frustratie, boosheid en haatgevoelens.

• Zorgeloos: Kan gevoelens van irritatie, frustratie en boosheid gemakkelijk van zich afschudden.
• Gevoelig: Snel geïrriteerd. Kan moeilijk omgaan met frustraties. Boosheid blijft makkelijk hangen.

Facet Depressie: Individuele verschillen in de ontvankelijkheid voor depressieve gevoelens.

• Zorgeloos: Niet perse vrolijk en opgewekt van aard maar hebben gewoon zelden depressieve gevoelens.
• Gevoelig: Ontvankelijk voor gevoelens van schuld, verdriet, hopeloosheid en eenzaamheid. Snel ontmoedigd en makkelijk uit het veld te slaan.

Facet Schaamte: Gevoelens van schaamte en verlegenheid vormen de kern van dit onderdeel.

• Zorgeloos: Voelen niet gauw schaamte en verlegenheid. Stappen gemakkelijk op anderen af.
• Gevoelig: Mensen voelen zich niet op hun gemak in het gezelschap van anderen. Ze voelen zich snel bekeken en beoordeeld; ze zijn gevoelig voor spot.

Facet Impulsiviteit: Impulsiviteit verwijst naar het onvermogen om verlangens, impulsen en gevoelens te beheersen.

• Zorgeloos: Is in staat om impulsen en behoeftes te beheersen en te onderdrukken.
• Gevoelig: Behoeften (bv. aan eten, sigaretten, bezittingen) worden als zo sterk ervaren dat het individu deze niet kan weerstaan.

Facet Kwetsbaarheid: Kwetsbaarheid verwijst naar het hanteren van moeilijke en stressvolle situaties.

• Zorgeloos: Ervaren zichzelf als competent en in staat moeilijke situaties te hanteren en zich eruit te redden.
• Gevoelig: Stressgevoelig, en vinden het moeilijk met spanning en stresssituaties om te gaan.

Noot: Bovenstaande beschrijvingen gaan uit van de uitersten. Veel mensen begeven zich ergens op een schaal tussen de uitersten. De dimensie beschrijft hoe iemand in de basis is, niet hoe iemand zich altijd gedraagt. Daar kan soms een groot verschil tussen zitten. Het is onmogelijk om een ander of jezelf te beschrijven als alleen maar het ene uiterste of het andere uiterste. Naast deze dimensie bepalen de overige dimensies hoe je je als mens gedraagt.